4 tom paruzyjny – wykład IX – str. 418
Nieuchronność konfliktu – świadectwo mądrych tego świata
Powszechne prawo wyborcze nie okazało się jednak zbawiennym lekarstwem na bolączki społeczne. Nie zlikwidowano ubóstwa. Pomimo tego, że zgromadzono bogactwa, które przerastają wyobrażenia skąpców, nierówność podziału jest tak samo wielka, jak za czasów Ijoba, Salomona i Agisas. Starego problemu nie rozwiązano, a jeszcze pojawiły się nowe, skomplikowane i bardziej intensywne okoliczności. Władza o znacznie większym zasięgu została zgromadzona w rękach garstki osób, a w ustroju republikańskim pojedynczy ludzie dorobili się bardziej zawrotnych fortun niż w czasach monarchii.
Przepaść między bogatymi i biednymi pogłębia się z każdym dniem. Siły pracy i kapitału, które powinny być sprzymierzeńcami i przyjaciółmi, wzajemnie się wspierając, stanęły w szyku bojowym naprzeciwko siebie jak dwie wrogie armie, które w oszańcowanych obozach przygotowują się do oblężenia albo do bitwy. Rocznie traci się miliony dolarów na zarobkach, na skutek niszczenia marnowanych towarów i niszczejących fabryk oraz zmniejszania się zysków z powodu strajków i zamykania zakładów pracy, co nabrało cech normalnego stanu wojny między pracodawcami i zatrudnionymi.
Utopias jest jeszcze nie odkrytą krainą. Idealna doskonałość społeczeństwa, jak pustynny miraż, oddala się w miarę zbliżania się do niego. Ludzka natura pozostaje niezmieniona w każdych okolicznościach.
Wraz z postępem cywilizacyjnym poziom egzystencji mas społecznych uległ niesłychanej poprawie. Najuboższy rzemieślnik ma dostęp do wygód i udogodnień, o których pięć wieków temu nie marzyli nawet monarchowie przy całym ich bogactwie. Jednak De Toqueville zaobserwował osobliwą anomalię, że w miarę jak poprawia się sytuacja mas, ludzie oceniają swe położenie coraz bardziej krytycznie i wzrasta niezadowolenie. Potrzeby i pragnienia wzrastają szybciej niż możliwości ich zaspokojenia. Wykształcenie, prasa codzienna, podróże, biblioteki, parki, galerie, witryny sklepowe poszerzyły horyzonty ludzi pracy, zwiększyły ich zdolności do cieszenia się przyjemnościami, zaznajomiły ich z luksusem i korzyściami płynącymi z bogactwa. Dzięki uświadomieniu politycznemu robotnicy dowiedzieli się o równości ludzi i przekonali się o potędze głosowania. Fałszywi nauczyciele przekonali ich, że całe bogactwo wytwarzane jest przez świat pracy, że każdy człowiek, który posiada więcej niż może zarobić swymi rękoma
____________________
s – objaśnienia