6 tom paruzyjny – wykład XI – str. 482
Pascha Nowego Stworzenia
albo raczej boginię Wschodu [ang. east – ‘wschód’], Esterę. Ku jej czci składano corocznie ofiary, na wiosnę w okresie Paschy. Przez skojarzenie pojęć nazwę tę zaczęto wiązać z chrześcijańskim świętem zmartwychwstania, przypadającym w czasie Paschy, stąd mówimy Easter Day [Dzień Wielkanocy], Easter Sunday [Niedziela Wielkanocna], lecz niewłaściwie, gdyż określenia te w żadnym wypadku nie odnoszą się do święta obchodzonego ku czci bogini starożytnych Anglosasów. Dzisiejsze słowo niemieckie Ostern, oznaczające ‘Wielkanoc’, odnosi się do tej samej bogini – Estery, Ostery. Występowanie tego wyrazu w Authorized Version [angielski przekład autoryzowany] – ‘Zamierzając po święcie Paschy [AV ‘Easter’] stawić go przed ludem’ (Dz.Ap. 12:4 NB) –jest łatwym do zauważenia przykładem braku konsekwencji tłumaczy. (…) W ostatnim poprawionym wydaniu wszędzie wprowadzono wyraz ‘Pascha’, z wyjątkiem tego wersetu. (…)
Kościoły Azji Mniejszej upamiętniały śmierć Pana Jezusa w dniu odpowiadającym 14 Nisan, w którym to dniu zgodnie z opinią całego pierwotnego Kościoła miało miejsce ukrzyżowanie. Kościoły zachodnie (Rzym) natomiast uważały, że ukrzyżowanie powinno być upamiętniane corocznie w tym dniu tygodnia, w którym miało miejsce, tj. w piątek. (…) Kościoły zachodnie uważały dzień śmierci Chrystusa za dzień żałoby i nie kończyły one okresu postu aż do dnia zmartwychwstania. Natomiast kościoły Azji Mniejszej traktowały śmierć Chrystusa jako odkupienie ludzkości i kończyły post w godzinie Jego śmierci, tj. o godzinie trzeciej po południu, i zaraz potem urządzały agapę i Wieczerzę Pańską. Obydwie strony (tj. ortodoksyjny Wschód i kościoły zachodnie) uznawały nazwę ‘PASCHA’ (Święto Przejścia), przez którą rozumiały czasem szczególnie uroczyste dni tego tygodnia, a niekiedy cały tydzień upamiętniający Paschę.
Pierwszy poważny spór między obydwiema stronami w łonie pierwotnego Kościoła wybuchł około 196 roku, kiedy biskup Rzymu Wiktor wydał okólnik do główniejszych biskupów Kościoła z zaleceniem, by zwołali synody w swoich prowincjach i wprowadzili zwyczaj zachodni, tj. obchodzenie uroczystości w piątek i niedzielę