6 tom paruzyjny – wykład XI – str. 483
Pascha Nowego Stworzenia
zamiast dokładnie 14 i 16 Nisan. Niektórzy zastosowali się do tych żądań, ale synod obradujący pod przewodnictwem biskupa Efezu Polikratesa stanowczo odmówił i uchwalił list, w którym biskup Polikrates, broniąc zwyczaju Azji, skierował biskupa Wiktora do autorytetu apostołów Filipa i Jana, do Polikarpa i do siedmiu swoich krewnych, którzy byli przed nim biskupami Efezu. (…)
Jak dotąd, ów spór między kościołami azjatyckimi i zachodnimi (rzymskimi) dotyczył tylko dwóch spraw, a mianowicie, (1) czy powinno się obchodzić dzień tygodnia czy dzień miesiąca, w którym nastąpiła śmierć Chrystusa oraz (2) czy powinno się zakończyć post. Teraz zaś wyłoniła się trzecia sprawa sporna, mianowicie kwestia czasu, tj. na który dzień przypadał w rzeczywistości 14 Nisan. Wielu ojców Kościoła uważało, że według pierwotnego sposobu obliczania czasu, stosowanego przez Żydów aż do zniszczenia Jerozolimy, dzień 14 Nisan przypadał zawsze po wiosennym porównaniu dnia z nocą i że jedynie w wyniku błędu w obliczeniach późniejszych Żydów dzień 14 Nisan przypadał czasem przed wiosennym porównaniem. Postanowili oni przeto, że dzień 14 Nisan, który dla obydwu spornych stron wewnątrz Kościoła określał czas Wielkanocy, powinien być zawsze po wiosennym porównaniu.
Ponieważ rok żydowski jest rokiem księżycowym i 14 Nisan zawsze jest dniem pełni księżyca, przeto chrześcijanie, którzy przyjęli powyższe stanowisko astronomiczne, zawsze gdy 14 Nisan wypadał przed porównaniem dnia z nocą, upamiętniali śmierć Chrystusa jeden miesiąc później od żydowskiego święta Paschy. Ponieważ chrześcijanie nie mogli już polegać na kalendarzu żydowskim, musieli sami obliczać czas Wielkanocy. Obliczenia te często się różniły, po części z przyczyn już wyłożonych, po części zaś dlatego, że data wiosennego porównania dnia z nocą była przez niektórych ustalana na 18 marca, przez innych na 19 marca, a przez innych jeszcze na 21 marca. Sobór w Arles (314 r.) usiłował wprowadzić jakąś jednolitość, ale jego ustalenia pozostały bez większego wpływu. Problem ten był więc ponownie dyskutowany i omawiany na ekumenicznym soborze w Nicei, który postanowił, że Wielkanoc powinna być obchodzona przez cały Kościół po porównaniu